Raciborscy kawalerzyści

W archiwach wojskowych nie zachowało się niestety zbyt wiele dokumentów dotyczących naszego 12 „raciborskiego” pułku kirasjerów starej armii pruskiej. Głównie z dwóch powodów. W XVIII i XIX wieku stare akty pułkowe wykorzystywano do owijania kul karabinowych lub po prostu niszczono. Zachowane zaś i przechowywane przed II wojną światową w Archiwum Wojskowym (Heeresarchiv) w Poczdamie archiwalia strawił pożar, który był wynikiem nalotu angielskiego 14 kwietnia 1945 roku.  Na nasze szczęście dysponujemy kilkunastoma dokumentami dotyczącymi spraw dezercji żołnierzy z 12 pułku kirasjerów starej armii pruskiej.

Muszę tutaj od razu dodać, że dezercja była w XVIII-wiecznych armiach rzeczą naturalną. Podczas wojny i w czasach pokoju z szeregów armii, nie tylko pruskiej ale i wszystkich krajów Europy, żołnierze dezerterowali całymi niemal tabunami. Uciekali z bardzo różnych powodów, o których napiszę w kolejnym odcinku. Ważne jest, że w przygniatającej większości dezercja, z chwilą złapania uciekiniera, nie była automatycznie karana najcięższymi karami, czyli np. pozbawieniem życia. Żołnierze byli bowiem zbyt cenni, zaś zaciąganie do szeregów nowych było zbyt kosztowne i pracochłonne. Jeżeli dezerter został ujęty, to był karany zwykle tzw. ścieżką zdrowia – czyli biciem przez kolegów z kompanii. Dezercja dla szeregowych żołnierzy nie była też niczym niehonorowym. Inaczej sprawa się miała, kiedy – a zdarzało się to rzadko – dezerterował oficer.

Najobszerniejsza lista dezerterów z 12 pułku kirasjerów von Dalwiga starej armii pruskiej miała miejsce w okresie od 1756 roku do kwietnia 1765 roku – tak więc w okresie wojny siedmioletniej i latach pokoju (1763 – 1765). Wymienionym wyżej dezerterom urządzono, zgodnie z przepisami i edyktami królewskimi, formalne procesy, które były połączone z konfiskatą mienia, anonsami w prasie prowincjonalnej, poszukiwaniami za pomocą administracji państwowej oraz mieszkańców z całej okolicy, w końcu z wydaniem, zwykle zaocznie, wyroku. Procedura wojskowa przewidywała, że nazwiska dezerterów, którzy faktycznie nie powrócili do szeregów, będą symbolicznie oraz publicznie wieszane na szubienicy.

Z kompanii przybocznej generała von Dalwiga w określonym wyżej czasie zdezerterowali: Barte(c)k Żyrowy z Bieńkowic, Gregor Polack ze Starej Wsi, Simon Hallatsch (Hałacz) z Kornicy, Marcus Lubschtzick (Lubczyk) z Knizenitz (Książnice pow. rybnicki), Andreas Klaputa z Rudy, Paul Katschera z Żor, Johann Piendzialeck (Pendziałek) z Rud, Carl Doebel z Bosacza, Jacob Pilar z Selawicau (Sławikowa).

Z kompanii pułkownika von Bajara zdezerterowali następujący kirasjerzy: Melchior Schwirtzick (Świerczek) z Turzy, Gregor Waclawczick (Wacławczyk) z Chwallentzitz (Chwałęcice obecnie dzielnica Rybnika), Lorentz Mazureck z Gaszowic, Johann (Andreas) Luscka z Tworkowa, Valentin Niemitz (Niemiec) z Ganiowic, Andreas Niclaus z Ożupowitz (Ozippowitz) obecnie dzielnica Rybnika Orzepowice), Ferdynand Kudlarscky (Kudlarski) z Ponientschütz (Ponientzütz) Ponięcice w gminie Rudnik, Adam Matkiaszeck (Matiaszek) z Brzezia, Anton Konietzny z Grzegorzowic, Martin Janck z Planii, Ignatz Lasareck z Żor, Joseph Kozieleck (Koziełek) z Binckowitz (Benkowitz) Bieńkowice, Thomas Starensa z Matzkirch (Maciowakrza), Mathus Owczal z Chwallentzitz (Chwałęcice obecnie dzielnica Rybnika), Nicodemus Kobetka z Bluschezau (Bluschau) Bluszczów w gminie Gorzyce, Alexander Gartner z Autischkau (Ucieszków w gminie Pawłowiczki), Johann Larisch także z Ucieszkowa, Joseph Skupien z Niedobschütz (Niedobczyce, obecnie dzielnica Rybnika), Johann Czeglarz (Ceglarz) z Rud.

Z kompanii majora von Reibnitza zdezerterowało w tym czasie stosukowo niewiele, bo tylko pięciu kirasjerów. Byli to: Jacob Zacheiol z Żor, Martin Pawlowscky (Pawłowski) z Gros Dubenscko (Groß Dubensko) obecnie Dębieńsko – dzielnica miasta Czerwionka-Leszczyny, Frantz Przchatzcky z Raciborza, Paul Kudelcka (Kudelka) z Bieńkowic oraz Maties Deballa z Krzyżanowic.

Z kompanii majora von Kossbotha zdezerterowało aż 21 kirasjerów. Byli to: Johann Steyst z Solarni, Thomas Nowack z Roggau (Rogów gmina Gorzyce), Johann Czeyka, Johann Stollick oraz Johann Madey – wszyscy z Żor, Casper Niestroy z Brzezia, Peter Zasyorny z Rud, Andreas Kaystra z Sudołu, Bernhard Quassny (Kwaśny) z Stadt Rübnieck (Rybnik), Johann Tkacz z Roszkowa, Johann Marczareck z Pallowitz (Palowice gmina Czerwionka-Leszczyny), Johann Seladeck z Wojnowic, Niclaus Quasigroch ze Studziennej, Ignatz Herres z Wojnowic, George Kutschera z Krzyżanowic, Casper Gosezia z Bieńkowic, Joseph Skupin z Łęgu, Reich z Schlawicau (Sławików), Johann Witschorreck (Wieczorek) z Buckow (Bukau) obecnie Buków, George Niensa z Kornicy, Wentzel Luscka z Kornowaca.

Z kompanii majora von Brettina zdezerterowało w przeciągu wspomnianych dziesięciu lat dziesięciu żołnierzy. Czyli jeden na rok. Byli to: Valentin Jureczka alias Grzywka z Schichowitz (Ciechowice gmina Nędza), Carl oraz Georgius Hentny z Maciowakrza, Johann Runczka z Pol(nisch) Krawarn (Krowiarki), Urban Pendzialeck (Pendziałek) z Kl(ein) Rauden (Ruda Kozielska), Michael Grzesick (Grzesik) z Bargłówki, Joseph Neumann z Żor, Jacob Papireck z Czuchow (Czuchów – obecnie dzielnica miasta Czerwionka-Leszczyny), Johann Wehowsky z Stadt Rübnick (Rybnik), Wawrzin Mira z Chwallentzitz (Chwałęcice).

Z kompanii majora von Alten Bockum zdezerterowało 12 jeźdźców: Casper Urbanietz z Raschzutz (Raszczyce), Simon Niemitz z Ganiowic, Andreas Murenscky (Mureński?) z Żor, Martin Seckatsch (Siekacz) z Krzyżanowic, George Wesoleck (Wesołek) z Nebotschau (Niebotschau) Nieboczowy, Joseph Kosack z Nicolai in Plessen tzn. powiatu pszczyńskiego (Mikołów), Andreas Struck z Planii, Maties Griger Wreschtz z Zawady, Anton Czapla z Brzezia, Jacob Sehwibitzcky ? z Knyzenitz (Knizenitz – Książenice w powiecie rybnickim, sołectwo miasta Czerwionka-Leszczyny), Valentin Gorus z Klischezow, George Fischer z Raciborza.

Z kompanii rotmistrza von Minnigerode’a zdezerterowało 19 kirasjerów. Byli to: Florian Schwartzer z Kornicy, Johann Klosheck z Lisheg (Lissek – Lyski w pow. rybnickim), Johann Kribus z Grzegorzowic, Johann Depta z Turzy, George Wollnick z Ganiowic, Martin Noreck ze Sławikowa, Joseph Wallach z  Łęgu, Thomas Lukaszeck z Neudorf (Polska Nowa Wieś, gmina Komprachcice), Simon Pientka z Ruderswald(e) – Zabełków, Blasius Ritrascheck z Kamin (Brzozowice – Kamień, obecnie dzielnica Piekar Śląskich), Andreas Gerzeck z Roszkowa, Bartel Lach ze Studziennej, Andreas Waligóra z Łęgu, Mathes Pendzick (Pędzik) z Rudy Kozielskiej, Mathias Kowala z Rydułtów, Simon Sollig z Sudoła, Johann Tytko z Pszowa, George Koleck z Nieboczów, Jacob Schwietzky z Radoszchau  (obecnie Radoszów, dzielnica Rydułtów).

Z kompanii rotmistrza von Rohr szeregi oddziału opuściło w niedozwolony sposób jedenastu żołnierzy. Byli to: Jacob Wadulla z Stohitz, Heinrich Bugiel z Maciowakrza, Simon Badziura z Lekartowa, Johann Machnick ze Studziennej, Gabriel Zegalla z Raschzutz (Raszczyce), Johann Diwitsch z Markowic, Johann Hayduczeck (Hajduczek) z Lohnitz, Ignatz Pascheck ze Studziennej, Gregor Kotzur z Turza, Mathes Rüger z Ober Ellgut ( Ligota Górna w powiecie strzeleckim), Johann Mitrenga z Kuźni Raciborskiej.

Z kompanii rotmistrza von Sydowa zdezerterowało 14 kirasjerów. Byli to: Gregor Casimir z Rudnika, Phillip Adameziek z Krzanowic, Valentin Waligura (Waligóra) z Miedonii, Lorenz Mura z Żor, Johann Larisch z Autischkau (Ucieszków w gminie Pawłowiczki), Michek Adamek z Ciechowic, Walter Mrazny z Krzyżanowic, Martin Gieron z Grzegorzowic, Blasius Wilck z Budzieck (Budzisk), Barteck Dziatzoka ze Sławikowa, Johann Juretzckow z Czernicy, Martin Guzy z Maciowakrza, Franz Miechalscky (Michalski) z Rud.

Z ostatniej, dziesiątej kompanii 12 pułku kirasjerów, której dowódcą był rotmistrz von Drescky zdezerterowało w latach 1756 – 1765 jedenastu kirasjerów. Byli to: Casper Adameck z Radischwalde (zapewne Ruderswald – Rudyszwałd), Joseph Cichon z Gamowa, Simon Rewalscky z Gros Dubenscow – Groß Dubensko, obecnie Dębieńsko – dzielnica miasta Czerwionka-Leszczyny, Blasius Kasperzetz z Silberkopf (Strzybnik), Paul Zacharzowscky (Zacharzowski) z Bojanowa, Paul Matusek z Nieboczów, Thomas Gregereck z Pszowa, Andreas Machnick ze Studziennej, Lucas Kapra z Dębińska, obecnie dzielnica Czerwionki-Leszczyn, Fabian Mosirs z Ostroga oraz Joseph Glawalla z Czerwięcic. W sumie więc, w latach 1756 – 1765, z szeregów 12 pułku kirasjerów starej armii pruskiej zdezerterowało 131 żołnierzy – naszych przodków i krajanów.

Liczba ta wydaje się niewiarygodnie duża, ale biorąc pod uwagę okres, w którym dezercje miały miejsce (wojna siedmioletnia) oraz czasy powojenne należy stwierdzić, że liczba dezerterów z raciborskiego pułku kirasjerów nie była czymś nadzwyczajnym i nie odbiegała od przeciętnej w innych pułkach armii pruskiej.

cdn.

Autor jest pasjonatem lokalnej historii, ma stopień naukowy doktora, naucza w Zespole Szkół Mechanicznych w Raciborzu. Spod jego ręki wyszło wiele książek poświęconych dziejom miasta.