Wodzisław – miasto siedmiu wzgórz?

Stare Miasto w Wodzisławiu jest otoczone przez kilka wzgórz, z których praktycznie każde ma swoją ciekawą, często zapomnianą, a wartą poznania historię.

Wodzisław leży w dolinie rzeczki Leśnicy, miasto usadowione jest na kilku wzgórzach poprzecinanych głębokimi wąwozami. Stare Miasto położone jest na wysokości od 230 do 250 m n.p.m., natomiast otaczające je osiedla mieszkaniowe wzniesiono na położonych  wyżej terenach. Leżą one na wysokości od 260 do 280 metrów nad poziomem morza. Najniżej położonym terenem w Wodzisławiu jest dolina rzeczki Zawadki, najwyżej tereny wokół byłej kopalni 1 Maja oraz okolice Szybu Jedłownik. Centralny plac Wodzisławia– rynek leży na ok. 245 metrach nad poziomem morza. Ma powierzchnię jednego hektara i jest otoczony kilkoma malowniczymi wzgórzami. Niektóre z tych wzgórz były na tyle ważne dla mieszkańców, że ci w celu ich rozróżnienia nadali im  nazwy. Najważniejszymi wzgórzami wokół miasta są do dziś: Grodzisko, Piaskowa Góra, Galgenberg, Żydowina i Kaźna Góra.

Do tych wzniesień posiadających swoją tożsamą nazwę i bogatą historię doliczyć można jeszcze kilka wzgórz nie posiadających nazwy. Można tutaj wymienić dodatkowo np. wzniesienie jedłownickie wokół ulicy Pszowskiej z cmentarzem, czy wspomniane już wzniesienia wzdłuż ulicy Radlińskiej z osiedlami 26 Marca, XXX-lecia, Dąbrówki i Piastów. Do wymienionych więc pięciu wzgórz mających swoją nazwę śmiało  można dorzucić jeszcze co najmniej dwa.  Tym samym moglibyśmy rzec, że Wodzisław podobnie jak wieczne miasto – Rzym wznosi się na siedmiu wzgórzach...

Grodzisko

Nazwa tego wzgórza wywodzi się z legend, które od dawna utożsamiały to miejsce z założonym tutaj pierwszym grodem wodzisławskim. Grodzisko położone w odległości ok. 1700–1800 metrów na wschód od rynku, wznosi się na wysokość ok. 285 metrów nad poziomem morza. Przez wieki uchodziło jako najstarsza i najbardziej tajemnicza część miasta. Według niektórych autorów Grodzisko to również tzw. Stary Wodzisław, którego inni badacze dopatrują się w okolicy ulic Pszowskiej i Lucjana Mendego. To w okolicach Grodziska klęskę mieli ponieść Tatarzy najeżdżający w 1241 roku ziemię wodzisławską, zwabieni podstępem przez radlińskich chłopów w bagna. Tam też znajdują się resztki tajemniczych obwałowań, które już w XIX wieku inspirowały badaczy. Umocnienia te zostały przebadane przez archeologów, których badania wykazały, że jest to prawdopodobnie miejsce schronieniowe dla ludności Wodzisławia albo pozostałości po obozie Jana Luksemburskiego.

Tym samym jak na razie nie potwierdziła się hipoteza o leżącym właśnie w tym miejscu Starym Wodzisławiu, choć trzeba wspomnieć, że na Grodzisku znaleziono ślady pobytu człowieka już w neolicie.  W 1868 roku Edward Brauns, jeden z ostatnich właścicieli Dominium Wodzisławskiego ,wzniósł w tym miejscu zameczek z wieżą romantyczną, która do dziś jest jednym z kilku najważniejszych  architektonicznych symboli Wodzisławia.

Piaskowa Góra

Kolejnym wzgórzem położonym ok 1000 metrów na wschód od Starego Miasta jest Piaskowa Góra. Nazwa wzgórza wywodzi się od miejsca, w którym ludność wydobywała piasek. Wznosi się ona na ok. 265–270 metrów nad poziomem morza i położona jest pomiędzy ulicami Ofiar Oświęcimskich, Gawędy i Ciekawą.

W zasadzie do połowy XX wieku miejsce to nie wyróżniało się niczym szczególnym poza tym, że uchodziło za miejską piaskownię i korzystano z niego, kiedy potrzebowano piasku. Wzniesienie to na stałe zapisało się w historii miasta w styczniu 1945 roku, kiedy to podczas ewakuacji obozów Auschwitz, hitlerowcy zamordowali na terenie miasta kilkadziesiąt osób, które  następnie pochowano w zbiorowej mogile na Piaskowej Górze. W każdą rocznicę tragicznego marszu śmierci odbywa się tam uroczystość złożenia kwiatów oraz zapalenie zniczy w celu uczczenia pamięci ofiar tragicznego marszu śmierci.

Galgenberg

Jednym z najbardziej tajemniczych miejsc w Wodzisławiu, skąd do połowy XX wieku roztaczał się wspaniały widok na miasto jest również wzgórze Galgenberg czyli Szubieniczna Góra u zbiegu ulic Górnej i Mikołaja Kopernika. Miejsce to od czasów średniowiecza służyło do egzekucji przestępców. Ostatni udokumentowany wyrok śmierci wykonano tutaj w XVIII wieku 20 lutego 1748 r. Przed II wojną światową miejsce to służyło jako harcerski punkt obserwacyjny w ramach obrony przeciwlotniczej zaś w czasie II wojny światowej Niemcy urządzili tu park pamięci, swoiste mauzoleum poświęcone poległym żołnierzom Wehrmachtu z Wodzisławia.

Podczas walk w marcu 1945 miejsce to przekształcono w stanowisko artylerii. Po II wojnie światowej Galgenberg nadal wykorzystywali harcerze, tym razem do innych celów. Na wzgórzu odbywały się zloty, zawody i spotkania harcerskie. Jednym z organizatorów różnego rodzaju imprez był harcmistrz Karol Szymura. W latach 60 i 70. XX wieku miejsce to odeszło w zapomnienie i utraciło na znaczeniu. W sąsiedztwie wzniesienia  powstała szkoła specjalna. W szkole powstał projekt „Ożywić Romantyczne Wzgórze (Historia wzgórza Galgenberg)”, jednakże poza tablicą pamiątkową nie udało się przywrócić temu miejscu wyjątkowego charakteru. Przede wszystkim należałoby przyciąć krzewy i drzewa a tym samym umożliwić mieszkańcom charakterystyczny od wieków widok na miasto.

Żydowina

To kolejne wzgórze w Wodzisławiu, położone zaledwie 500 metrów od wodzisławskiego Rynku. Nazwę swoją wywodzi od istniejącego tam dawniej cmentarza żydowskiego. Jako że Żydowina jest najbliższym wzniesieniem od strony południowej miasta, znamy wiele  pocztówek z przełomu XIX i XX wieku ukazujących panoramę Wodzisławia właśnie z tego wzgórza. Dawna historia tego miejsca, nie jest niestety znana,  wiadomo tylko, że na przełomie XVIII i XIX wieku był to grunt prywatny a w I poł. XIX wieku  wodzisławscy Żydzi założyli tam cmentarz. Ze względu na zniszczenia dokonane przez budowę tam dwóch cmentarzy a w międzyczasie urządzenie tam przez hitlerowców piaskowni nie ma możliwości przebadania archeologicznego tego wzgórza i poznania jego prehistorii.

Najlepiej widocznym było i jest to wzniesienie dla podróżujących od strony Raciborza i Pszowa. Wzgórze to musiało uchodzić za wyjątkowe i  z tego też powodu mieszkający w Wodzisławiu Żydzi wybrali je i urządzili tam swój cmentarz. W 1888 roku wzniesiono tam obszerny dom przedpogrzebowy. Na cmentarzu znajdowało się również wiele cennych nagrobków, które nie przetrwały do naszych czasów.

W czasie II powstania śląskiego w okolicach Żydowiny doszło do potyczki powstańców śląskich z Niemcami. Po włączeniu Wodzisławia do Polski i opuszczeniu miasta przez większość Żydów, miejsce to w zasadzie przez nikogo nie utrzymywane, niszczało. Podczas II wojny światowej Niemcy urządzili tam piaskownię, zaś w marcu 1945 w czasie bitwy o Wodzisław o Żydowinę jako strategicznie położone wzniesienie górujące nad miastem toczono zacięte walki.

W latach 50. i 60. XX wieku decyzją władz komunistycznych utworzono na Żydowinie cmentarz żołnierzy radzieckich poległych w walkach na ziemi wodzisławskiej w 1945 roku. Spoczywa tam ponad 5000 żołnierzy radzieckich.

Kaźna Góra

Wzniesienie to położone najbliżej wodzisławskiego Rynku, co więcej miejsce to możemy utożsamiać również ze wzgórzem kościelnym. Jest to jedyne wzniesienie, które znajdowało się w obrębie fortyfikacji miejskich. Na nim wzniesiono wodzisławski kościół farny, zaś w początkach XX wieku szpital miejski. W przeszłości w pobliżu kościoła znajdowały się zabudowania parafii, stodoły i ogrody. W połowie XIX wieku w okolicach wzgórza stał jeszcze fragment dawnego muru obronnego.  W dawnych czasach prawdopodobnie wzgórze to było również miejscem straceń. Prawdopodobnie wykonywano tu wyroki sądu miejskiego, ponieważ wzniesienie znajduje się w obrębie wałów miejskich.

Gdzie pozostałe wzgórza?

Powyżej przypomniałem historię pięciu najważniejszych wzgórz okalających Stare Miasto ze wszystkich stron. Tym miłośnikom historii i geografii naszego miasta, którzy chcieliby podobnie jak w Rzymie doliczyć się siedmiu wzgórz górujących nad miastem zapewne przychodzą na myśl  kolejne  wzniesienia. Możemy do nich zaliczyć wzniesienie po obu stronach ul. Radlińskiej, które w przeszłości nie otrzymało żadnej nazwy  a także wzniesienie pomiędzy Wodzisławiem a Jedłownikiem w okolicy ul. Pszowskiej na którym znajduje się cmentarz. W bezpośrednim sąsiedztwie miasta znajduje się również wzgórze przy ulicy Wojska Polskiego i Tysiąclecia (za biblioteką w okolicach SP nr 3), które otacza centrum Wodzisławia od strony północno–wschodniej.  Nie sposób więc jednoznacznie stwierdzić na ilu wzgórzach wzniesiono Wodzisław, faktem jest, że nazwy pięciu z nich przetrwały do naszych czasów. Wzniesienia te od wieków urozmaicały krajobraz Wodzisławia i do dziś dodają mu swoistego  uroku.

Piotr Hojka