Na szlaku pielgrzymim do Częstochowy Raciborzanie, zanim dotrą przed obraz Czarnej Madonny, odwiedzają po drodze kilka innych sanktuariów maryjnych. W pierwszy dzień, po 25 km marszu, wita ich Matka Boża Pokorna w bazylice rudzkiej. To sanktuarium ma w tym roku 760 lat.

Początki

Byłem kiedyś zaskoczony twierdzeniem byłego proboszcza z Rud, ks. Kopecia gdy stwierdził, że obraz Matki Bożej Pokornej jest najstarszym obiektem kultu maryjnego na Śląsku, starszym o przeszło sto lat od cudownej ikony Matki Bożej w Częstochowie. Byłem zdania, że obraz w Rudach jest, tak jak ten w Raciborzu, kopią obrazu Madonny z Częstochowy, tymczasem obraz w Rudach jest wzorowany na obrazie Matki Bożej Opiekunki Ludu Rzymskiego z bazyliki MB Większej w Rzymie. Do Rud przywieźli go ze sobą ojcowie cystersi z Jędrzejowa gdy w 1258 r. przybyli do Rud. Przedtem podarowali im go fundatorzy klasztoru i kościoła w Rudach, książęta raciborsko-opolscy. Ojcowie umieścili go w kościele wybudowanym na miejscu, a konsekrowanym w 1303 r.

Działalność cystersów

Zaproszenie tych zakonników do Rud okazało się wielkim błogosławieństwem dla raciborskiej ziemi. Cystersi żyli dewizą benedyktyńską „ora et labora” („módl się i pracuj”). Przy gotyckim kościele powstało potężne opactwo. Ojcowie zakładali wioski, prowadzili handel, zajmowali się rzemiosłem. Równocześnie rozwinęli i usprawnili uprawę ziemi, pielęgnowali warzywnictwo, hodowali bydło. W XVIII w. klasztor posiadał 7 młynów, 5 hut (w Rudach była ruda!), a w Łężczoku założyli rybne stawy.

Dbali też o edukację. W XIV w. powstała pierwsza przyklasztorna szkoła i biblioteka, w 1744 r. gimnazjum, a nieco później jedyne na Śląsku studium filozoficzno-teologiczne. Mieściła się też przy klasztorze szkoła muzyczna. Jest jeszcze coś co pozostało po nich: tu powstało bractwo św. Barbary, które rozwinęło kult tej świętej i trwa do dziś na Śląsku i nie tylko.

W 1683 r. nocował tu król Jan Sobieski podczas wyprawy na Wiedeń. Ujęty gościnnością ojców podarował im złoconą karocę.

Kościół

Cystersi mieli szczególną cześć do NMP Wniebowziętej i ten tytuł nadali kościołowi w Rudach. Kościół ten był miejscem modlitwy nie tylko dla nich, ale też dla rosnącej liczby pielgrzymów przybywających do cudownego obrazu. W XVIII wieku dobudowano z południowej strony kaplicę maryjną i tam umieszczono obraz. W budownictwie panował wtedy barok, dlatego kaplicę urządzono w tym bogatym, ozdobnym stylu, a następnie całemu kościołowi nadano wystrój barokowy.

Sekularyzacja

Błogosławioną działalność cystersów przerwał rząd pruski kasując w 1810 r. wszystkie klasztory wraz z majątkami. Z Raciborza zniknęli wtedy dominikanie i dominikanki, a z Rud cystersi. Klasztor stał się zamkiem, siedzibą książąt von Ratibor. Kościół przejęli z czasem duchowni diecezjalni. Ustały pielgrzymki do Matki Bożej Pokornej.

Zniszczenia wojenne i odbudowa

Armia Czerwona zajęła Rudy pod koniec stycznia 1945 r.. Kościół był zniszczony w 80%; spalił się także cały obiekt klasztorno-zamkowy. Cudownie ocalała tylko kaplica z obrazem Matki Bożej. Po wojnie zaczęto mozolnie odbudowywać kościół. Obiekty zamkowe były upaństwowione; przykryto je wprawdzie dachem, ale wewnątrz niszczały. Przy renowacji świątyni przywrócono jej pierwotny gotycki wystrój: odkuto tynk i stiuki, tak, że ściany stanowiły surowe cegły. W 1950 r. można było znów odprawiać nabożeństwa.

Powoli miejsce odzyskało swe dawne znaczenie i sławę. W 1974 r. bp opolski Franciszek Jop zaliczył kościół rudzki do sanktuariów jubileuszowych. Od 1984 r. w sierpniu każdego roku nawiedzają go pielgrzymi z Raciborza zdążający do Częstochowy. W 1995 r. bp Jan Wieczorek podniósł kościół w Rudach do rangi sanktuarium pielgrzymkowego dla nowo utworzonej diecezji gliwickiej. W 2000 r. Cudowny Obraz otrzymał korony poświęcone w roku poprzednim przez papieża Jana Pawła II w Gliwicach. W 2008 r. uroczyście świętowano jubileusz 750-lecia przybycia cudownego obrazu Matki Bożej Pokornej do Rud. Na zakończenie roku jubileuszowego świątynia rudzka została podniesiona przez papieża Benedykta XVI do godności bazyliki mniejszej.

Obecny stan

W latach 90. ub. wieku cały obiekt pocysterski przeszedł na własność diecezji gliwickiej. Ks. Bp Wieczorek ustanowił ks. Jana Rośka jego kustoszem. Ten dokonał wprost cudów w reanimacji podupadłego zabytku. Rozpoczął od położenia nowego dachu i wstawienia okien, następnie osuszył i wzmocnił fundamenty. Jako jeden z pierwszych instalował geotermię dla ogrzewania ogromnego kompleksu budynków, tak, że również w zimie można było kontynuować remonty. Obiekt piękniał w oczach!

Dziś stoi człowiek przed szeroką fasadą kościoła urzeczony jej ornamentami, rzeźbami i kolorystyką. Z lewej strony ciągnie się długie, jasne skrzydło dawnego klasztoru. Ścieżka spacerowa prowadzi nas dokoła zespołu budynków i pozwala zajrzeć w imponujący wewnętrzny dziedziniec, dotknąć kilkusetletnich drzew, odczytać pamiątkowe inskrypcje na kamieniach i cieszyć się ciszą oraz leśnym powietrzem.

Matka Boża Pokorna

Wchodząc przez bogato zdobiony portal do przyciemnionego wnętrza kościoła o ceglastych ścianach, można poczuć się zawiedzionym, że nie ma jasnego tynku, ani bogatej sztukaterii, ani barokowej nastawy ołtarza jak było przed wojną, lecz przywrócono bazylice po 1945 r. zupełnie pierwotną atmosferę surowego średniowiecznego gotyku. Lecz, jak słusznie zauważyła pewna wiekowa staruszka z Rud, pamiętająca przedwojenny wystrój świątyni, że „dawniej było to muzeum, dziś jest domem Bożym!”. Łatwiej się modlić, łatwiej słuchać Bożego słowa, gdy oczy nie są zbyt rozproszone.

Zaproszenie na koncerty

Rudy znane są z letnich koncertów odbywających się co roku w bazylice. W tym roku jeszcze są dwa w programie:

23 września (godz. 17.00) – koncert organowy wykona Mariola Brzoska, zaś 21 października (godz. 17.00) wystąpi chór Rezonans z Zabrza pod dyrekcją Waldemara Gałązki. Wstęp wolny.