„Stwierdzam, p. Maria Siwoń została aresztowana w Katowicach i po pobycie w Mysłowicach została przewieziona transportem więziennym do Obozu w Ravensbruck, stamtąd 1.10.1944 r. do obozu Flossenburg podobóz Drezno Universalle Florastrasse 14.” Czy tak można rozpocząć życiorys? Czy należy go tak rozpocząć, gdy w tym kraju 6 milionów ludzi straciło życie w ostatniej z najstraszniejszych wojen? A jednak. Przeglądam karty akt osobowych udostępnionych przez służbę zdrowia. Pożółkłe strony. Ślad czcionki maszynowej zaciera czas…

„Urodziłam się 30-go sierpnia 1899 r. w Raciborzu jako córka kolejarza Franciszka Siwonia i Anny z domu Zygmunt.” Jakim był czas, jaką była epoka, historia, w której przyszło żyć, pracować i wychowywać dzieci w rodzinie Siwoniów? Wiele napisali na ten temat historycy – badacze dziejów. Dla oddania atmosfery tamtych lat przytoczymy słowa poety i robotnika Maksymiliana Jasionowskiego: „Śląska kraino! My Cię miłujemy, Dla twego dobra szczerze pracujemy, Cośmy niestety dawniej utracili, Pragniem, byśmy to znów odziedziczyli”. Strofy proste, głębokie w treści i jakże jednoznaczne. Taką właśnie była atmosfera wśród ludu śląskiego, ludu, który pielęgnował mowę polską, ludu, który nie tracił nadziei na powrót do Macierzy. Wyrastała więc Maria Siwoń w kręgu ludzi i wydarzeń, gdzie polskie słowo i polska pieśń były tęsknotą, dobrem najwyższym, a prawda : „Polska Matką naszą – nie wolno o matce mówić źle” stanowiła świętość najcenniejszą.

Przypadła jej młodość na czasy, w których przez Europę „przewaliły się zwały żelastwa i ludzi trwających w wojennym uścisku”, na czasy, gdzie po raz wtóry podzielono Europę, a nazwa Wersal obiegła świat. „Rok 1920 był pamiętny i burzliwy. Nazwiska: Miłosz Sołtys, Jadwiga Sołtys, Antoni Olbromski, Julia Szymańska, Lidia Seybaltówna, Artur Gadziński, Maria Siwoń – złączone były wspólnym znakiem – harcerskim krzyżem.” W życiorysie zapisze to tak: „W roku 1920-tym niezależnie od pracy zawodowej zorganizowałam drużynę harcerską i byłam jej drużynową do roku 1922”.

Nieco więcej na ten temat dowiadujemy się ze „Wspomnień z działalności Drużyny Harcerskiej im. Królowej Jadwigi w Raciborzu w latach 1920 – 1922”. Oddajmy głos kartom historii. „Do prac plebiscytowych zgłosili się w przeważającej ilości studenci. Na teren Raciborza skierowanych zostało dwanaście akademików, którzy poza pracą określoną przez Komitety Plebiscytowe organizowali w godzinach wieczornych kursy oświatowe i związkowe. Między innymi zorganizowano dwie drużyny harcerskie, żeńską i męską. Drużyny liczyły po 50 członków każda. Drużynową była instruktorka Julia Szymańska – przyboczną Lidia Seybaltówna (akademiczki). Po zorientowaniu się w możliwościach organizacyjnych podzielono drużynę żeńską na 4 zastępy. Zastępową najstarszych wiekiem druhen została mianowana niżej podpisana. Zbiórki drużyny i zastępów odbywały się w harcówce w Domu Kultury Strzecha. Na zbiórkach drużyny przerabiano materiał obowiązujący w harcerstwie polskim – gawędy prowadzone były przeważnie na temat historii Polski. Na zbiórkach zastępów prowadzono lekcje poprawnego czytania i pisania oraz mowy polskiej – przerabiano również samarytaństwo, ponieważ cała drużyna należała automatycznie do Polskiego Czerwonego Krzyża. Ponadto drużyna była zaangażowana do prac plebiscytowych takich jak: roznoszenie prasy polskiej, biuletynów informacyjnych, ulotek propagandowych itp. Zastępowi najstarszych druhen Zarząd PCK powierzył ważną misję – mianowicie opiekę nad więźniami w Centralnym Więzieniu w Raciborzu. Za zezwoleniem Komisji Alianckiej zorganizował PCK wspólnie z moim zastępem dożywianie więźniów politycznych i powstańców I i II powstania… W dniu głosowania harcerstwo brało aktywny udział w różnych pracach powierzonych. Starsze zastępy brały udział przy urnach wyborczych w godz. Od 7 – 19-tej (bez zmian) następnie przy obliczaniu głosów. Młodsze zastępy zajmowały się rozdawaniem kart wyborczych i ulotek. Po plebiscycie instruktorzy i akademicy opuścili nasz teren. W tych okolicznościach powierzyła mnie Komenda Chorągwi funkcję drużynowej. Był to okres bardzo burzliwy i niebezpieczny – ponieważ organizowano III powstanie. Drużynie żeńskiej powierzono organizowanie aprowizacji i punktów opatrunkowych na wypadek przesunięcia się frontu powstańczego – drużyna męska poszła do szeregów powstańczych (w Brzeziu). Marsz powstańców na Racibórz został zatrzymany – powstał niesłychany terror wobec przywódców i aktywistów polskich pozostałych na powierzonych posterunkach… Względny spokój nastąpił po zwiększeniu wojsk alianckich oraz wprowadzeniu godzin policyjnych. Po ustaleniu granic jako niemieckich terror rozszalał ponownie – wobec czego przywódcy i aktywiści zmuszeni byli opuścić teren Raciborza, co spowodowało rozwiązanie się drużyn harcerskich.”

I wróćmy ponownie do życiorysu: „W czasie Plebiscytu i Powstania wszyscy członkowie rodziny aktywnie pracowali dla Niepodległej Polski, toteż po podziale Śląska była nasza rodzina zmuszona uchodzić na teren Polski”. Od 1922 roku Maria Siwoń zamieszkała w Katowicach. Tu ukończyła wyższy kurs „książkowości polskiej”. W Katowicach podjęła pracę jako pracownik biurowy w Okręgu Śląskim Polskiego Związku Zachodniego. W zaświadczeniu z 1946 r. Prezes Okręgu PZZ dr Roman Lutman, o tamtym okresie pracy M. Siwoń stwierdził „(...) w pracy zawodowej należyta sumienność i inicjatywa, a w pracy społecznej wybitna ofiarność”. To za 9 lat pracy w referacie dla spraw Śląska Opolskiego. Lapidarność i zwięzłość nie pozostawiające cienia wątpliwości jaką była, jakie miała predyspozycje.

To jedna strona medalu. A przecież jest i ta druga. Ta mniej znana, mniej eksponowana, kryjąca się w zdjęciach i wykazach pokazywanego mi za życia M. Siwoń informatora – biuletynu, Żeńskiej Chorągwi ZHP. Była instruktorem tej Chorągwi, pracując w służbach ekonomiczno-kwatermistrzowskich. Swe kontakty ze Śląskiem Opolskim z racji pracy w Okręgu Polskiego Związku Zachodniego wykorzystywała do szerzenia idei harcerskich. To z jej inicjatywy powstała Drużyna Harcerska w Budziskach, co potwierdza oficjalnie sprawozdanie Naczelnika ZHP w Niemczech za okres od 14.04.1935 – 17.04.1937.

W 1936 r. Maria Siwoń przeszła do pracy w Pogotowiu Opiekuńczym dla Dzieci Towarzystwa Opieki nad Więźniami w Katowicach, łącząc funkcję sekretarki i zastępcy kierownika. Oddajmy znowu głos pożółkłym dokumentom – bowiem one są najlepszym świadectwem, kim była ta skromna, o życzliwych, z utajonym uśmiechem, oczach, o serdecznych gestach emanujących przyjaźnią i ciepłem, kobietą. „(...) Odznaczała się pilnością i znajomością zagadnień biurowych oraz wychowawczych. W pracy była samodzielna. Poza tym znana mi jest Obywatelka Siwoń jako wzorowa Polka. Na stanowisku wychowawczym razem z dziećmi pozostała do wybuchu wojny, opiekując się dziećmi do czasu zabrania ich przez władze niemieckie oraz udzielając odchodzącym dzieciom polskim szereg wskazówek odnośnie zachowania godności „MAŁYCH POLAKÓW”. A potem nastał czas wojny. Ukrywanie się, ucieczki i... Mysłowice, Ravensbruck, Flossenburg z podobozami Zeiss – Ikonwerke Drezno – Neustadt, Zatsczke, Kreis Pirna, Drezno Universalle Zwickauerstrasse, Pirna, by w czasie drezdeńskiej apokalipsy uciec oraz zdobyć upragnioną wolność. Wolność, która przyszła 8 maja 1945 r. we wsi Heselicht od żołnierzy II Armii Wojska Polskiego.

tekst: Piotr B. Jankowski hm

reprodukcje: Bolesław Stachow hm

PS. Grupa instruktorów ZHP organizująca spotkanie z okazji stulecia harcerstwa na Ziemi Raciborskiej zwraca się z prośbą do byłych harcerzy i instruktorów o kontakt oraz ewentualne udostępnienie materiałów (zdjęć, tekstów) z tego okresu do opracowań historycznych. Tel. kontaktowy: 509 363 299, 32 415 51 51