Z Opola do Katowic

Nowe rozwiązania prawne zostały wprowadzone ustawą z 28 maja 1975 roku mówiącą o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. Jako rzeczywisty powód reformy z 1975 uznaje się chęć ściślejszego podporządkowania aparatu partyjnego/państwowego przez Komitet Centralny PZPR. Po przejęciu władzy w 1970 roku przez tow. Edwarda Gierka mimo upływu czasu nadal trwał „opór” w miastach wojewódzkich, gdzie często władzę sprawowały stare partyjne kliki. Poprzez reorganizację administracji i nowy podział terytorialny Gierek chciał i wprowadził „swoich ludzi” do komitetów wojewódzkich i tym samym rozbił stare, jeszcze gomułkowskie układy zastępując je własnymi. Utworzono wówczas 49 województw oraz zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny – powiaty. Stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach małe lub bardzo małe, prowincjonalne miasta. Podobnie było na szczeblu niedawnych powiatów, niektóre mniejsze miasteczka i wsie przyłączono do większych miejscowości tworząc niezintegrowane ośrodki „wielkomiejskie”. Dobrym przykładem jest tu pobliski Wodzisław Śląski, do którego dołączono części terenów należących do Marklowic, Pszowa, Radlina i Rydułtów.

Ilu było raciborzan?

W Katowicach, w maju 1975 roku, sporządzono zestawienia partyjnych jednostek organizacyjnych pierwszego stopnia w województwie katowickim. Znalazły się tam po raz pierwszy dane odnoszące się do Raciborza. W dokumencie, który sporządzono zapewne na potrzeby PZPR i prawdopodobnie przez aparat partyjny, podano liczbę 44 831 mieszkańców Raciborza. Z całą pewnością bez wsi Brzezie nad Odrą, bo ta stała się dzielnicą miasta 27 maja 1975 roku. Przytaczane najczęściej dane statystyczne mówią, że w 1975 roku Racibórz posiadał 45 913 zameldowanych na stałe ludzi, mogłoby to oznaczać, że zmiany terytorialne, m.in. dołączenie Brzezia, spowodowały wzrost ich liczebności o 1 082 osoby. Przypomnijmy, że w 1939 r. raciborzan było 50 004, a około roku 1984 miasto zamieszkiwało 59 819 osób, by w 1991 roku osiągnąć dotąd najwyższy pułap 65 300 mieszkańców. Dziś liczba ta spadła oficjalnie poniżej 50 000, a prognozy przepowiadają, że w roku 2030 będzie nas znacznie poniżej 40 000.

Ilu komunistów?

Zatem ilu spośród raciborzan w roku 1975 było członkami partii? Jak to wyglądało w innych miejscowościach ziemi raciborskiej? Przy czym pamiętajmy, że oprócz PZPR działały także tzw. stronnictwa sojusznicze: SD (Stronnictwo Demokratyczne), ZSL (Zjednoczone Stronnictwo Ludowe), formalnie tworząc odrębne ciała, realizowały program partii. W Raciborzu który miał mieć, według przytoczonych danych, 44 831 mieszkańców, komuniści utworzyli 100 POP (Podstawowa Organizacja Partyjna), w których było 4 363 członków, co stanowiło 9,7 % mieszkańców miasta. POP była najmniejszą jednostką (komórką) partii i dla jej utworzenia wymagano co najmniej trzech członków. W miejscach, gdzie POP miała więcej niż 100 członków i kandydatów, za zgodą komitetu wyższego szczebla (tj. miejskiego, gminnego, miejsko-gminnego, dzielnicowego) tworzono komitety zakładowe, które zarządzały utworzoną organizacją partyjną. W Raciborzu sekretarzem KG (Komitetu Gminnego) PZPR był wówczas urodzony w Strzemieszycach Tadeusz Malik, a naczelnikiem KG Czesław Wala.

Tow. Malik wstąpił do partii jeszcze w czasach stalinowskich, wtedy też ukończył szkołę partyjną w Opolu oraz w 1965 Wyższą Szkołę Nauk Społecznych – kuźnię komunistycznych kadr. Początkowo był sekretarzem w Koźlu i Krapkowicach by w latach 1972 – 1977 piastować funkcję I sekretarza w KP w Raciborzu. Był też od 1959 do1980 członkiem egzekutywy KP PZPR Racibórz. Następnie trafił do KW (Komitet Wojewódzki) w Katowicach.

Poza Raciborzem

W Kuźni Raciborskiej, która była w nowym podziale miastem – gminą, było wówczas 8.220 mieszkańców, komuniści działali w 10 POP, skupiając 661 członków. Sekretarzem Komitetu Gminnego w 1975 roku był urodzony w Czarnkowie Janusz Brzeźniak, który rok wcześniej ukończył kurs Komitetu Centralnego PZPR w Warszawie. Do partii został przyjęty po okresie kandydackim 5.11.1970 r. Początkowo był starszym inspektorem w Raciborzu, by na przełomie roku 1973/74 zostać I sekretarzem w Kuźni Raciborskiej, pozostając od grudnia 1973 członkiem KZ PZPR FO „Rafamet”. W stanie wojennym przez dwa miesiące był kierownikiem Miejskiego Ośrodka Pracy Ideowo-Wychowawczej w Komitecie Miejskim w Raciborzu. W interesującym nas okresie, w roku 1975, naczelnikiem KG PZPR w Kuźni Raciborskiej był Roman Mróz. Członkowie PZPR w Kuźni stanowili 8,0 % ogółu mieszkańców.

Od Kornowaca do Nędzy

W Kornowacu I sekretarzem był Mieczysław Brachman, a naczelnikiem Stanisław Mięso. Urodzony w Zebrzydowicach tow. Brachman do partii wstąpił w kwietniu 1969r. W Kornowacu sprawował swoją funkcję od roku 1974 do 1977. Następnie przeszedł do Lubomi, a od 1980 sekretarzował w Lyskach, by następnie, w 1981 roku trafić do Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach.

W Krzanowicach sekretarzem był urodzony w Zbąszynku tow. Wiktor Dereń, a naczelnikiem Jerzy Mendrela. Sekretarz Dereń był doświadczonym towarzyszem po wielu partyjnych kursach: dla sekretarzy propagandy KG PZPR w Warszawie, dla I sekretarzy KG, czy kursie w KC. Ukończył również Wieczorową Szkołę Aktywu (ZMS) oraz pełnił funkcję przewodniczącego Społecznego Komitetu ORMO. Od 1973 był przewodniczącym GRN. W Krzanowicach początkowo, od 1973 był sekretarzem odpowiedzialnym za propagandę, a następnie I sekretarzem KG.

W Krzyżanowicach sekretarzem był urodzony w Dobrocieszu Marian Zelek, a naczelnikiem tow. Wilhelm Wolnik. Marian Zelek przystał do komunistów w roku 1964, najpierw działał jako instruktor KP w Raciborzu, potem został I sekretarzem w Krzyżanowicach, by w roku 1981 stać się pracownikiem politycznym KW w Katowicach. W latach 80. został skierowany do oświaty, był zastępcą dyrektora w jednej ze szkół podstawowych w Raciborzu.

W Pietrowicach Wielkich sekretarzem był urodzony w Raciborzu Marian Zgraja, a naczelnikiem RG Zygmunt Buchman. Tow. Zgraja do partii zapisał się w marcu 1969, wcześniej od 1962 działał w ZMS, w tym w ZW ZMS w Opolu. Po powrocie do Raciborza został przewodniczącym ZZ ZMS Zakładów Elektrod Węglowych. W „czarnej budzie”, jak nazywano zakłady, pozostawał w latach 1970 – 1973 członkiem egzekutywy i wchodził w skład plenum KZ PZPR ZEW. W roku 1973 był słuchaczem Międzywojewódzkiej Szkoły Partyjnej w Katowicach. To zapewne pozwoliło mu zostać instruktorem w KP PZPR w Raciborzu, a następnie w 1974 roku objąć stanowisko I sekretarza w Pietrowicach Wielkich. W roku 1982 został z ramienia KW PZPR w Katowicach kierownikiem Rejonowego Ośrodka Pracy Partyjnej w Raciborzu. Ostatecznie partia skierowała go na stanowisko dyrektora Raciborskich Zakładów Przemysłu Spirytusowego „Polmos” w Raciborzu. W czasie transformacji ustrojowej w kontekście „prywatyzacji” przemysłu spirytusowego został w niejasnych okolicznościach pobity na śmierć, według innej wersji zastrzelony w Warszawie.

W Rudniku sekretarzem KG był urodzony w Daszawie tow. Władysław Habuda, a naczelnikiem Leon Klon. Tow. Habuda rozpoczął swoją partyjną karierę w 1961 roku. Instruktorem KP PZPR w Raciborzu został w roku 1971, a I sekretarzem w Rudniku w 1972 i stanowisko to pełnił do roku 1977.

W Rudach sekretarzem KG był urodzony w Patnowie tow. Zygmunt Pietrzak, a naczelnikiem Maria Kamińska. Tow. Pietrzak wstąpił do PZPR w 1966, wcześniej działając w ZMS, przechodząc przez centralną szkołę ZMS w Rozalinie. W 1968 był I sekretarzem w Tworkowie, następnie w Krzyżanowicach. W maju 1979 ukończył Szkołę Partyjną w Katowicach. Na I sekretarza przeszedł z funkcji wiceprzewodniczącego ZP ZMS w Raciborzu. Z Rud przeszedł w 1977 roku do Gaszowic. Był naczelnym dyrektorem Spółdzielni Kółek Rolniczych w Gaszowicach.

W Nędzy sekretarzem KG PZPR był urodzony w Zawadzie Książęcej tow. Józef Baron, a naczelnikiem Kazimierz Żurek. Tow. Baron w partii od 1970 roku, od końca roku 1972 pełnił funkcję sekretarza do spraw propagandy, następnie od roku 1974 I sekretarza KG w Nędzy.

Bone Bondczewski