Ruiny mostu Grzegorzowice – Ciechowice...

W drugiej połowie 2020 roku, choć informację WUOZ upublicznił pod koniec stycznia 2021 r., do rejestru zabytków wpisano przyczółki mostowe oraz relikty mostu nad rzeką Odrą, w miejscowościach Grzegorzowice (gm. Rudnik) i Ciechowice (gm. Nędza). To efekt zabiegów członków fundacji Gniazdo (a wcześniej koła terenowego „Pro Fortalicium”), którzy w imieniu gminy dążą, aby to miejsce stało się atrakcją turystyczną.

Zakres wpisu do rejestru zabytków objął: przyczółek mostowy (po wschodniej stronie rzeki Odry) wraz z metalowym szlabanem fortecznym, po obrysie murów przyczółku. Zachowany wolnostojący filar przęsła po zachodniej stronie rzeki Odry, wraz z otoczeniem, terenem w odległości 5 metrów od obrysu filara. A także przyczółek mostowy (po zachodniej stronie rzeki Odry) wraz z dwoma zachowanymi przęsłami, wraz z otoczeniem wyznaczonym: od strony północnej i południowej wyznaczony linią biegnącą równolegle w odległości 5 metrów od obrysu przęseł, w kierunku wschodnim – aż do zachowanego wolnostojącego filara przęsła; w linii biegnącej równolegle w odległości 5 metrów od północnej i zachodniej linii obrysu przyczółku; od strony południowej: od punktu styku ww. linii z linią będącą granicą działek ewid. nr 953 i 955, następnie tą granicą w kierunku wschodnim, aż do linii biegnącej równolegle w odległości 5 metrów od obrysu przęseł po ich południowej stronie.

Jak przypominają w WUOZ w Katowicach, Ciechowice należały niegdyś do parafii łubowickiej, znajdującej się po drugiej stronie rzeki Odry. Ponadto znaczna większość mieszkańców miała tam swoje rodziny, a rolnicy grunty uprawne. Konieczna była możliwość szybkiego przemieszczania się na drugi brzeg rzeki. Uruchomiono więc prom przewoźniczy przez rzekę Odrę. Tego rodzaju ruch przewozowy był bardzo często nadzwyczaj utrudniony, a także niebezpieczny, np. ze względu na nurt i poziom wody w rzece. Mieszkańcy ponosili liczne i znaczne szkody materialne, a także szkody w ludziach. W latach 80. XIX w. podjęto więc decyzję o połączeniu Ciechowic i Grzegorzowic mostem. Pierwszy most na rzece Odrze zbudowano pod koniec XIX w. Posiadał drewnianą konstrukcję, liczącą 173 m długości, ponad 8 m szerokości i opierał się na 10 drewnianych filarach. Koszt jego budowy wyniósł ok. 110 tys. marek niemieckich. Prace nad nim trwały czternaście miesięcy, a głównym budowniczym był Franz Segeth z Lubomi. Oficjalne otwarcie mostu nastąpiło 16 września 1885 r., a w uroczystości tej brali udział m.in. książę raciborski z rodziną, budowniczowie, architekt, radny Polko oraz tajni radcy prawni z firm Salchow i Dome, a także sołtysi i radni z okolicznych wsi. Obiekt został spalony 14 maja 1921 r., podczas działań powstańczych w III powstaniu śląskim. Nową przeprawę mostową w jego miejscu zbudowano w latach 1922 – 1924. Był to betonowy most, składający się z siedmiu łukowych przęseł (cztery na lewym i dwa na prawym brzegu rzeki Odry). Betonowy most został wysadzony 29 stycznia 1945 r. Wycofujące się wojska niemieckie podłożyły ładunki wybuchowe, które odpalono, gdy na most wjechały czołgi Armii Czerwonej. Zniszczono główne przęsło mostu, natomiast w latach 50. XX w., z rzekomych względów bezpieczeństwa, wysadzono kolejne cztery. Po II wojnie światowej mostu nie odbudowano; w bezpośrednim sąsiedztwie pozostałości mostu uruchomiono przeprawę promową.

... i pałac w Strzybniku

Drugim obiektem wpisanym przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach do rejestru zabytków jest zespół pałacowo-parkowy w Strzybniku (gm. Rudnik) – położony w rejonie ul. Długiej, ul. Parkowej i ul. Zamkowej. W skład terenu wchodzą: ruiny dawnego pałacu, mauzoleum, budynek dawnej kuźni i park przypałacowy.

W WUOZ w Katowicach przypominają: Strzybnik to wieś wzmiankowana od ok. 1300 r. jako Strebrnikop, początkowo stanowiąca własność książąt raciborskich, a później w rękach licznych rodów szlacheckich: Reiswitzów, Oppersdorffów, Adlersfeldów, Klochów. Pod koniec XVIII w. właścicielami Strzybnika (wówczas Silberkopf) była rodzina Drechslerów, która wzniosła we wsi pierwszy pałac. W pierwotnej formie budowla pałacu powstała w 1792 r., dzięki funduszom zapisanym na ten cel w testamencie Jadwigi Zofii Drechsler z domu Kloch. Obecny budynek pałacu, pozostający dziś w ruinie, to późnoklasycystyczna budowla z połowy XIX w. i jest dziełem majora von Eickstadt, który nabył majątek w Strzybniku w 1831 r. za sumę 48000 talarów. Około 1919 r. do pałacu dostawiono przybudówkę kąpielową. W rękach Eickstadtów posiadłość pozostawała do czasów II wojny światowej. Pałac przetrwał okres wojny bez zniszczeń i przejęty został wraz z resztą zespołu pałacowego przez Skarb Państwa Polskiego. Do 1993 r. całość pozostawała w użytkowaniu Państwowego Gospodarstwa Rolnego; zabudowania były użytkowane i prezentowały dobry stan zachowania. Po 1993 r. obiekty opustoszały i zostały błyskawicznie zdewastowane, a pałac doprowadzono do ruiny. Od 1999 r. pałac pozostaje własnością prywatną, wraz z całą działką ewidencyjną nr 122/21, obr. Strzybnik.

Obiekt do rejestru wpisano 30 grudnia.

(WUOZ, oprac. mad)